Köch-köch Переселение

Главная | Регистрация | Вход
Пятница, 2024-03-29, 15.19
Приветствую Вас Гость | RSS
[ Новые сообщения · Участники · Правила форума · Поиск · RSS ]
  • Страница 1 из 1
  • 1
Модератор форума: Sayahetchi  
Форум=Munber » Общий = Umumiy » Köch-köch - Переселение » AQQUSH TORIDIN (Tarixtin bayanlar)
AQQUSH TORIDIN
Koch-kochDate: Воскресенье, 2007-10-14, 20.11 | Message # 1
Admin
Group: Администраторы
Posts: 30
Status: Offline/ liniyede emes
http://www.aqqush.com/read.php?tid=242
 
AQQUSHDate: Воскресенье, 2007-10-14, 21.10 | Message # 2
Сержант
Group: Проверенные
Posts: 1
Status: Offline/ liniyede emes
Ili xelqining yette sugha köchüshi
© http://www.aqqush.com/read.php?tid=242
Iminjan bahawudun

+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

Muherrirdin :

Mushu esirning aldinqi yérimida ilida ötken tarixchi , tilshunas iminjan bahawudun ( 1897 - 1948 ) ning " ili tarixi " ( " taranchi tarixi ") namliq esiri ili tarixini yorutup béridighan , uyghur mu'errixler yazghan sanaqliq eserlerning biri . Bu eserning axirqi qismida ( 5 - qismi ) charrosiye ilini on yil ishghal qilip turghandin kéyin , ching sulalisi hökümiti bilen charrosiye hökümiti otturisida tüzülgen shertnamen boyiche ilini ching sulalisi hökümitige ötküzüp bérish waqtida ilidiki uyghurlar we tun'gan ( xuyzu ) larning yette sugha köchüsh jeryani bayan qilinidu . Eserning bu qismi bizni ötken esirning 80 - yillirining béshida bolup ötken " köch - köch " dep atalghan bu tarixi weqening jeryani toghrisida tepsiliy matiriyal bilen temin étidu . Tezkire xadimliri we tetqiqatchilarning paydilinishi üchün , " ili tarixi " digen eserning mushu qismini zhornilimizda qisqartip berduq . Eser iminjan bahawudunning oghli abdüshükür iminjan saqlap kelgen " ili tarixining qolyazmisigha asasen neshirge teyyarlandi . Esli eserning til uslubi nezerde tutulup bezi söz ibariler eynen saqlap qélindi .

++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

Taranchi tun'ganlarning yette sugha köchüp chiqish tarixi

Rosiye hökümiti 1871 - yili ilini özige qaritip élish bilen bille taranchi , tun'ganlarning musteqil sultanliqi yoqitilghan we u 1881 - yilghiche rosiye hökümitige tewe bolup kelgen . 1881 - Yili 12 - féwralda pétérburgda manju hökümiti bilen rosiye otturisida bolghan mu'ahide ( kélishim ) boyiche ili wilayitini birmunche shertler bilen manju hökümitige béridighan bolghan . Rosiye ilini manjulargha tapshurup , manjular ilida öz hakimiyitini qurghiche bir yil ichide rosiyege tewe bolushni xalighuchilar bolsa , rosiye öz élige köchürüp kétishke kélishkendi hemde manjular élige tewe yerdin rosiye chégrisigha yéqin bolghan birmunche yerlerni ( qorghas deryasi bilen ghaljat ariliqini ) rosiyege bergendi . 1881 - Yili féwral éyida ikki hökümet otturisida bolghan bu mu'ahide gézitke bésilip , elge melum qilin'ghan bolsimu , lékin ilini tapshuriwalghuchi manju hökümiti törisi yétip kélelmigenliktin , ili dawamliq ruslar qolida turup turghan .

Lékin ilidiki taranchi , tun'ganlar bu xewerni anglighandin kéyin , burunqi düshmini bolghan manjular iligha qaytip kelse , özliri üchün xeterlik bolidighanliqini oylap , yurt arisigha chong endishe we qaygha peyda qilghan . Axirida ilining taranchi tun'ganliri birliship , chong - kichik hemmisining mesliheti bilen rosiye ziminigha köchüshni qarar qilghan we yette su wilayitining général - gubérnatorigha xelq namidin erz sun'ghan . Taranchilarning erznamisige yuqurqi östengdin ababekri bolus , rozi bolus sopi niyaz , zikriya bolus bin toxti , muhemmet bolus beg bin nédir , töwenki östengdin molla abdulla bolus , muhemmet eli , hoshur qari bin molla hüseyin , mexpir bin is'haq , abdumanap qazi bin abdurazaq , xoja nemri qazi bin toxti , tahir qazi , nasir qazi , imin qazi , sadir qazi qatarliq 24 kishining möhri bésilghan .

Bu ikki erz mexsus elchi arqiliq gubirnatorgha yetküzülgen . Yette su gubirnatori kolpawskiy turkistan gubirnatorining 20 - iyunda bergen yolyoriqi boyiche bulargha köchüshke ruxset qilghan . Qilin'ghan ruxset yurtqa melum qilin'ghandin kéyin , taranchi , tun'ganlar birlikte rosiyege chiqip yer - suni körüp kélish we öy - tam sélishqa kérek bolidighan yaghach - tashlarni jaylap turush üchün wekillerni saylap bergen . Général kolpawskiy teripidin bu köchmenler üchün chélek deryasi boyidiki yerler bilen ili deryasining ong qanitidiki yerler körsitilip , eger bu körsitilgen yerler yetmise yaki yaramsiz dep qaralsa , chu deryasining yerliridin hetta ewliya atighiche yer élishqa mumkimchiliki bildürülgen . Héliqi yurt saylap bergen wekiller ili ruslargha ötken waqittin béri ilining jenubiy qismigha nachalning ( bashliq ) bolup kelgen izretow digen polkownik bashchiliqida 1881 - yil 3 - iyulda yolgha chiqip 27 - iyulghiche ghaljattin qara baltighiche bikar yatqan yerlerni körüp chiqqandin kéyin , bashqa yerlerge barmastin qaytqan . Netijide her bir bolus wekilliri körgen yerlerdin töwendikidek bölüshiwalghan :

1 . Chong aqsu , kichik aqsu , bayanqazi yerliri we ili deryasining sol qanitidiki ( jenubidiki ) birmunche yerler 839 tütün'ge bölün'gen , yeni xonixay bolusigha bölün'gen .

2 . Charin deryasining töwinige herqaysi bolustin yighip - térip 500 tütün orunlashturulghan .

3 . Chélekning ong qanitigha ( shimaligha ) üch bolus ( qash , qaynuq , bobosun ) tin 2465 tütün orunlashturulghan .

4 . Chélek deryasining sol qanitigha ( jenubigha ) töt bolus ( qash , ara'östeng , baytoqay , araboz ) tin 2694 tütün orunlashturulghan .

5 . Atamqulning töwinidin ( wekiller awwal türgün süyini yaqilap tutqanken , nimishqidur , kéyin ular mundaq bölmeptu ) hazirqi qara su bolusigha 1685 tütün orunlashturulghan ( nilqa , toqquztaradin chiqqanlar hem bir'az sheherlikler .

6 . Chu deryasi bilen aqsu ariliqigha tun'ganlardin 1410 tütün hem sheher tögürügi we sheher ichidiki taranchilar bolup 3340 tütün orunlashturulghan .

Lékin tun'ganlardin birmunchisi bérip qarisa , u yerge belgilen'gen hemme taranchilar mushu kündiki yarkent we uning etrapigha olturup qalghan . Yurt wekilliri yuquridiki pilan boyiche yerlerni körüp qaytip kelgen . Derweqe burunqi waqitlarda yette suning yer - zimini pilanlap ölchenmigen we yaxshi - yaman yerler , suluq - susiz yerler hisapqa élinmighanliqtin , bu wekiller ghaljattin qara baltighiche 1030 chaqirim yerni atliq 24 kün ichide körüp chiqqanliqi sewebidin , yerning yaxshi yaminini obdan bayqap kételmigen . El - yurt köchüshke ghemlinip turghan chaghda ichkiridin ilini manju hökümitige tapshuriwélishqa teyinlen'gen töre 1881 - yili iyunning otturilirida iligha yétip kélip , ilini manju hökümitige toxtawsiz qayturiwalidighanliqini el - yurtqa jakarlighan .

" Manjular taranchi , tun'ganlarni ruslargha bermigüdek , undaq qilghudek , mundaq qilghudek ......" Digen ösek paranglar bilen endishide qalghan xelqni tinichlandurush , yurtning köchüp kétishke ixtiyari bar - yoqliqini bilish üchün , bu kelgen töre el - yurtni arilighan . Töre ilining shimaliy we jenubidiki hemme yéza kentlerni arilap , " manjulardin qorqmasliq we ilaji bolsa öz orunliridin qozghalmay turup qélish " heqqide xelqqe nesihet qilghan bolsimu , lékin xelq köchüp kétish toghrisida üzül - késil tileklirini bildürgen . Omumen köchmenchilikte bolidighan bölgünchilik , musapirliq , weten'ge muhebbet , köchüp baridighan yerde yer su kemchiliki qatarliq mesililerni éytipmu bularni toxtitalmighan . Shuningdek xelq köchüp chiqish üchün töridin ikki yilliq möhlet sorighan . Biraq awwal köchmenlerni bir yil ichide 1882 - yilghiche köchürüp chiqip bolushni oylighan bolsimu , köchüsh bashlan'ghan waqtida ehwal qiyinliship ketkenliktin , ularning telipidek bolup , köchüsh waqti 1883 - yil 10 - martqiche sozulghan , komissar töre sheherge qaytip kélip alahide komissiye teshkillep , köchüshni xalighanlarning hisabini aldurghan . Köchmekchi bolghanlar : taranchilar 11 ming 365 tütün , tun'ganlar 1308 tütün , jemi'iy 12 ming 673 tütün ( texminen 51 ming jan ) bolghan .

Bularning ichide 2000 öylük kishi üchün général gubirnatorning emri boyiche ösek bilen qorghas arisida yer bérilip , qalghan 10 ming 673 tütün üchün bashqa yerdin yer - su bérilmek bolghan .

( Dawami bar )

Shinjang tezkirisi zhornilining 1996 - yilliq 2 - sanidin élindi


Ilimge qoshulup kelse ger bir gherez ,
U ilim emestur belki bir merez
 
Koch-kochDate: Среда, 2008-09-10, 19.19 | Message # 3
Admin
Group: Администраторы
Posts: 30
Status: Offline/ liniyede emes
Муһәррирдин :

мушу әсирниң алдинқи йеримида илида өткән тарихчи , тилшунас иминҗан баһавудун ( 1897 - 1948 ) ниң « или тарихи » ( « таранчи тарихи ») намлиқ әсири или тарихини йорутуп беридиған , уйғур муәррихләр йазған санақлиқ әсәрләрниң бири . бу әсәрниң ахирқи қисмида ( 5 - қисми ) чарросийә илини он йил ишғал қилип турғандин кейин , чиң сулалиси һөкүмити билән чарросийә һөкүмити оттурисида түзүлгән шәртнамән бойичә илини чиң сулалиси һөкүмитигә өткүзүп бериш вақтида илидики уйғурлар вә тунган ( хуйзу ) ларниң йәттә суға көчүш җәрйани байан қилиниду . әсәрниң бу қисми бизни өткән әсирниң 80 - йиллириниң бешида болуп өткән « көч - көч » дәп аталған бу тарихи вәқәниң җәрйани тоғрисида тәпсилий матирийал билән тәмин етиду . тәзкирә хадимлири вә тәтқиқатчиларниң пайдилиниши үчүн , « или тарихи » дигән әсәрниң мушу қисмини жорнилимизда қисқартип бәрдуқ . әсәр иминҗан баһавудунниң оғли абдүшүкүр иминҗан сақлап кәлгән « или тарихиниң қолйазмисиға асасән нәширгә тәййарланди . әсли әсәрниң тил услуби нәзәрдә тутулуп бәзи сөз ибариләр әйнән сақлап қелинди .

+++

таранчи тунганларниң йәттә суға көчүп чиқиш тарихи

росийә һөкүмити 1871 - йили илини өзигә қаритип елиш билән биллә таранчи , тунганларниң мустәқил султанлиқи йоқитилған вә у 1881 - йилғичә росийә һөкүмитигә тәвә болуп кәлгән . 1881 - йили 12 - февралда петербургда манҗу һөкүмити билән росийә оттурисида болған муаһидә ( келишим ) бойичә или вилайитини бирмунчә шәртләр билән манҗу һөкүмитигә беридиған болған . росийә илини манҗуларға тапшуруп , манҗулар илида өз һакимийитини қурғичә бир йил ичидә росийәгә тәвә болушни халиғучилар болса , росийә өз елигә көчүрүп кетишкә келишкәнди һәмдә манҗулар елигә тәвә йәрдин росийә чегрисиға йеқин болған бирмунчә йәрләрни ( қорғас дәрйаси билән ғалҗат арилиқини ) росийәгә бәргәнди . 1881 - йили феврал ейида икки һөкүмәт оттурисида болған бу муаһидә гезиткә бесилип , әлгә мәлум қилинған болсиму , лекин илини тапшуривалғучи манҗу һөкүмити төриси йетип келәлмигәнликтин , или давамлиқ руслар қолида туруп турған .

лекин илидики таранчи , тунганлар бу хәвәрни аңлиғандин кейин , бурунқи дүшмини болған манҗулар илиға қайтип кәлсә , өзлири үчүн хәтәрлик болидиғанлиқини ойлап , йурт арисиға чоң әндишә вә қайға пәйда қилған . ахирида илиниң таранчи тунганлири бирлишип , чоң - кичик һәммисиниң мәслиһәти билән росийә зиминиға көчүшни қарар қилған вә йәттә су вилайитиниң генерал - губернаториға хәлқ намидин әрз сунған . таранчиларниң әрзнамисигә йуқурқи өстәңдин абабәкри болус , рози болус сопи нийаз , зикрийа болус бин тохти , муһәммәт болус бәг бин недир , төвәнки өстәңдин молла абдулла болус , муһәммәт әли , һошур қари бин молла һүсәйин , мәхпир бин исһақ , абдуманап қази бин абдуразақ , хоҗа нәмри қази бин тохти , таһир қази , насир қази , имин қази , садир қази қатарлиқ 24 кишиниң мөһри бесилған .

бу икки әрз мәхсус әлчи арқилиқ губирнаторға йәткүзүлгән . йәттә су губирнатори колпавский туркистан губирнаториниң 20 - ийунда бәргән йолйориқи бойичә буларға көчүшкә рухсәт қилған . қилинған рухсәт йуртқа мәлум қилинғандин кейин , таранчи , тунганлар бирликтә росийәгә чиқип йәр - суни көрүп келиш вә өй - там селишқа керәк болидиған йағач - ташларни җайлап туруш үчүн вәкилләрни сайлап бәргән . генерал колпавский тәрипидин бу көчмәнләр үчүн челәк дәрйаси бойидики йәрләр билән или дәрйасиниң оң қанитидики йәрләр көрситилип , әгәр бу көрситилгән йәрләр йәтмисә йаки йарамсиз дәп қаралса , чу дәрйасиниң йәрлиридин һәтта әвлийа атиғичә йәр елишқа мумкимчилики билдүрүлгән . һелиқи йурт сайлап бәргән вәкилләр или русларға өткән вақиттин бери илиниң җәнубий қисмиға началниң ( башлиқ ) болуп кәлгән изрәтов дигән полковник башчилиқида 1881 - йил 3 - ийулда йолға чиқип 27 - ийулғичә ғалҗаттин қара балтиғичә бикар йатқан йәрләрни көрүп чиққандин кейин , башқа йәрләргә бармастин қайтқан . нәтиҗидә һәр бир болус вәкиллири көргән йәрләрдин төвәндикидәк бөлүшивалған :

1 . чоң ақсу , кичик ақсу , байанқази йәрлири вә или дәрйасиниң сол қанитидики ( җәнубидики ) бирмунчә йәрләр 839 түтүнгә бөлүнгән , йәни хонихай болусиға бөлүнгән .

2 . чарин дәрйасиниң төвинигә һәрқайси болустин йиғип - терип 500 түтүн орунлаштурулған .

3 . челәкниң оң қанитиға ( шималиға ) үч болус ( қаш , қайнуқ , бобосун ) тин 2465 түтүн орунлаштурулған .

4 . челәк дәрйасиниң сол қанитиға ( җәнубиға ) төт болус ( қаш , араөстәң , байтоқай , арабоз ) тин 2694 түтүн орунлаштурулған .

5 . атамқулниң төвинидин ( вәкилләр аввал түргүн сүйини йақилап тутқанкән , нимишқидур , кейин улар мундақ бөлмәпту ) һазирқи қара су болусиға 1685 түтүн орунлаштурулған ( нилқа , тоққузтарадин чиққанлар һәм бираз шәһәрликләр .

6 . чу дәрйаси билән ақсу арилиқиға тунганлардин 1410 түтүн һәм шәһәр төгүрүги вә шәһәр ичидики таранчилар болуп 3340 түтүн орунлаштурулған .

лекин тунганлардин бирмунчиси берип қариса , у йәргә бәлгиләнгән һәммә таранчилар мушу күндики йаркәнт вә униң әтрапиға олтуруп қалған . йурт вәкиллири йуқуридики пилан бойичә йәрләрни көрүп қайтип кәлгән . дәрвәқә бурунқи вақитларда йәттә суниң йәр - зимини пиланлап өлчәнмигән вә йахши - йаман йәрләр , сулуқ - сусиз йәрләр һисапқа елинмиғанлиқтин , бу вәкилләр ғалҗаттин қара балтиғичә 1030 чақирим йәрни атлиқ 24 күн ичидә көрүп чиққанлиқи сәвәбидин , йәрниң йахши йаминини обдан байқап кетәлмигән . әл - йурт көчүшкә ғәмлинип турған чағда ичкиридин илини манҗу һөкүмитигә тапшуривелишқа тәйинләнгән төрә 1881 - йили ийунниң оттурилирида илиға йетип келип , илини манҗу һөкүмитигә тохтавсиз қайтуривалидиғанлиқини әл - йуртқа җакарлиған .

» манҗулар таранчи , тунганларни русларға бәрмигүдәк , ундақ қилғудәк , мундақ қилғудәк ......« дигән өсәк параңлар билән әндишидә қалған хәлқни тиничландуруш , йуртниң көчүп кетишкә ихтийари бар - йоқлиқини билиш үчүн , бу кәлгән төрә әл - йуртни арилиған . төрә илиниң шималий вә җәнубидики һәммә йеза кәнтләрни арилап , » манҗулардин қорқмаслиқ вә илаҗи болса өз орунлиридин қозғалмай туруп қелиш « һәққидә хәлққә нәсиһәт қилған болсиму , лекин хәлқ көчүп кетиш тоғрисида үзүл - кесил тиләклирини билдүргән . омумән көчмәнчиликтә болидиған бөлгүнчилик , мусапирлиқ , вәтәнгә муһәббәт , көчүп баридиған йәрдә йәр су кәмчилики қатарлиқ мәсилиләрни ейтипму буларни тохтиталмиған . шуниңдәк хәлқ көчүп чиқиш үчүн төридин икки йиллиқ мөһләт сориған . бирақ аввал көчмәнләрни бир йил ичидә 1882 - йилғичә көчүрүп чиқип болушни ойлиған болсиму , көчүш башланған вақтида әһвал қийинлишип кәткәнликтин , уларниң тәлипидәк болуп , көчүш вақти 1883 - йил 10 - мартқичә созулған , комиссар төрә шәһәргә қайтип келип алаһидә комиссийә тәшкилләп , көчүшни халиғанларниң һисабини алдурған . көчмәкчи болғанлар : таранчилар 11 миң 365 түтүн , тунганлар 1308 түтүн , җәмиий 12 миң 673 түтүн ( тәхминән 51 миң җан ) болған .

буларниң ичидә 2000 өйлүк киши үчүн генерал губирнаторниң әмри бойичә өсәк билән қорғас арисида йәр берилип , қалған 10 миң 673 түтүн үчүн башқа йәрдин йәр - су берилмәк болған .

 
Форум=Munber » Общий = Umumiy » Köch-köch - Переселение » AQQUSH TORIDIN (Tarixtin bayanlar)
  • Страница 1 из 1
  • 1
Поиск:


Copyright MyCorp © 2024 | Сайт управляется системой uCoz