Köch-köch Переселение

Главная | Регистрация | Вход
Четверг, 2024-03-28, 22.31
Приветствую Вас Гость | RSS
[ Новые сообщения · Участники · Правила форума · Поиск · RSS ]
  • Страница 1 из 1
  • 1
Форум=Munber » Общий = Umumiy » Наше прошлое = Ötmushimizge nezer » Махмут Қашқари (Кирилик уйгғрче)
Махмут Қашқари
Koch-kochDate: Вторник, 2007-03-27, 18.06 | Message # 1
Admin
Group: Администраторы
Posts: 30
Status: Offline/ liniyede emes

Мәһмут Қәшқәри

Мәһмут Қәшқәри 11-әсирдә йашиған улуғ уйғур алими, тилшунаси вә әдиби.
У қараханиларниң хан әвладлиридин болуп, 11-әсирниң башлирида Қәшқәрниң Опал йүзисида дунйаға кәлгән. Қараханиларниң мәркәзлиридин бири болған Қәшқәрдә йашап, илим тәһсил қилип, иҗадийәт билән шуғуллан’ған.
Бу дәврдә илим-пән тили дәп аталған әрәб тили билән түркий тили «бәйгигә чүшкән аттәк» кетивататти. Сийасий мунасивәт, иқтисадий алақә, мәдәнийәт алмаштуруш еһтийаҗи билән әрәб аббасийлар һөкүмран даирилири, сода-санаәт саһәси вә илим-мәрипәт әһли түркий тилини өгиниш зөрүрийитини чоңқур һис қилмақта иди.
Мәһмут Қәшқәри әнә шу еһтийаҗниң һөддисидин чиқишқа бәл бағлап, тәкшьүрьш, тәтқиқ қилишқа киришкән.
«Хақанийә» өлкисини (җүмлидин Қәшқәрийә, Или, Йәттәсу вә Йссиқ көл бойлирини), Қирғиз, Татар далилирини, Булғар, Қипчақ сәһралирини, шәрқий уйғур шәһәрлирини, арғу-оғуз йезилирини кезип, Түркий тилида сөзләшкүчи асасий қәбилә-аймақларниң тиллири билән инчикиләп тонушқан. Түрлүк тил пакитлирини, шеир-қошақларни, мақал-тәмсиллирини, чирайлиқ сөз-ибарилирини топлиған. Он нәччә йиллиқ әмәлий тәкшүрүш нәтиҗисидә топлиған барлиқ тил материйаллирини илмий тәтқиқат асасида рәтләп чиқиш арқилиқ, 1072-1074-йиллири Әрәб луғәтшунаслиқиниң йеңи усуллиридин илғаррақ усул билән, Әрәб елипбәсиниң тәртипи бойичә, Түркий тил билән Әрәб тилиниң изаһлиқ селиштурма луғити «Дивану Луғәтит Түрк» («түркий тиллар дивани») намлиқ 3 томлуқ қамусни йезип чиққан.
Әсәрниң мәзмуни Түркий тилда көп ишлитилидиған сөзләр, грамматикилиқ қаидиләр, һәрбий-мәмурий аталғулар, йеза игилики, йемәк-ичмәк, малийә-сода, қол һүнәрвәнчилик, теббий доригәрлик, һайванат, өсүмлүк вә асман җисимлиригә даир сөзләр؛ қәбилиләр, муһим җуғрапийилик намлар, қәдимки замандики хәлқ дастанлиридин парчилар, шйир-қошақлар, мақал-тәмсилләр вә ривайәтләрдин ибарәт кәң даирини цз ичигә алған.
Мәһмут Қәшқәри «Түркий тиллар Дивани»ни Бағдатта қайта түзәткәндин кейин, тәхминән 1076-йили Бағдат хәлиписи Әбулқасим Абдулла Муқтәди Биәмруллаға тәқдим қилған. Алим өз әсиридә Түркий тилиниң омумий түзүлүшини --- фонетика, лексика, грамматикилиқ хусусийәтлирини инчикә тәһлил қилиш билән, 11-әсрдики Түркий тилини оғуз-қипчақ шивиси вә уйғур-қарлуқ шивисигә айрип, селиштурма тилшунаслиқниң
асасини йаритип бәрди.
(Һаҗи Әхмәтниң «Деңиз үнчилири» намлиқ китабидин елинди. Қәшқәр уйғур нәшрийати 1983-йили 10-ай нәшри)

 
Форум=Munber » Общий = Umumiy » Наше прошлое = Ötmushimizge nezer » Махмут Қашқари (Кирилик уйгғрче)
  • Страница 1 из 1
  • 1
Поиск:


Copyright MyCorp © 2024 | Сайт управляется системой uCoz